Geschiedenis van het landgoed Nergena

De naam Nergena in Bennekom komt voor het eerst voor in 1510 in de stichtingsakte van de vicarie (altaar) voor St. Anthonis kerk in Bennekom. Over het gebied wordt al in 1291 geschreven.

Achter de boerderij Nergena aan de Langesteeg 21 in Bennekom stond het kasteel Nergena. Dit kasteel wordt al in 1340 in historische documenten genoemd en was vrijwel zeker eigendom van de Hertog van Gelre. Het kasteel stond bij het Rhenense veen en was een belangrijk verdedigingswerk in de gevechten met de bisschop van Utrecht. De verstandhouding tussen de Hertog van Gelre en de Bisschop van het sticht Utrecht was vaak erg slecht. Zij vochten hun geschillen vaak uit in de Gelderse Vallei. Aan de Gelderse kant lag een reeks versterkingen, waar Nergena er één van was. Andere versterkingen waren: Tarthorst in Wageningen, Harsselo en Hoekelum in Bennekom en Kernhem in Ede.

In de loop van de vijftiende eeuw is het ‘oude’ kasteel Nergena verwoest. De haardplaat uit dit kasteel is nog aanwezig in het Bennekomse Kijk- en Luistermuseum. Later is op deze plek het ‘Heerenhuis Nergena’ gebouwd. Het ‘Heerenhuis’ Nergena is in 1731 getekend door Cornelis Pronk. Dit is de enige afbeelding die er van bestaat. Het landgoed was aan het einde van de vijftiende eeuw in het bezit van het geslacht Van Sallandt.

Het landgoed vererfde vervolgens op de geslachten Van Wees en Van Balveren, om vervolgens in 1664 verkocht te worden aan Lubbert van Eck. Zijn geslacht bewoonde het landgoed gedurende 146 jaar. De jonkeren Van Eck waren allemaal Ambtsjonkers van Ede. In 1810 wordt het huis door Samuel Baron van Eck, Heer van Overbeek en Nergena verkocht.

Groot Nergena, Dreeslaan 1Inmiddels was het landgoed een flink bezit geworden door uitbreidingen en de komst van een klassiek Sterrenbos. Het zou in de loop der eeuwen uitgegroeid zijn tot ca. 80 hectare.

Deze roemrijke periode van Nergena kwam ten einde na de Franse tijd (1795-1813). De rol van de adel was namelijk verminderd. Bij gebrek aan erfopvolging en na een veiling kocht Hermanus Theodorus Prins, burgemeester van Bennekom, kocht het grootste deel van het landgoed. 2 Pachtboerderijen kwamen in handen van de pachters.

De nieuwe eigenaar Burgemeester Prins liet het huis in 1830 afbreken. Het had z’n functie verloren. Het bezit Nergena bleef nog tot na het overlijden van Catharina Prins in 1916 in de familie. Nog in 1901 legde Catharina een (nog aanwezige) eerste steen bij de uitbreiding van boerderij ‘Nergena’ (Langesteeg 21).

De leenmannen van Nergena hadden ook andere bezittingen in pand, leen of bezit (vooral in de nabijheid van Wageningen). Op het voormalige landgoed Nergena bevond zich de boerderij ‘Klein Nergena’, Langesteeg 35. Deze boerderij bestond reeds in 1647. Later is er een grote hallehuisboerderij gebouwd, dat is afgebrand in april 2017 en weer opgebouwd.

In 1952 is langs de huidige Dr. Dreeslaan in de stijl van dit huis begonnen met de bouw van een nieuw gebouw voor het toenmalige Rijksinstituut voor het RIVRO, Rassenonderzoek van Landbouwgewassen. Het hoofdgebouw en bijgebouwen zijn enigszins in de stijl van het oude huis opgetrokken, en gelegen ronde de oude ‘Grote vijver’ van Nergena. In 1954 werd het gebouw betrokken. Inmiddels is dit gebouw in gebruik als een kantorencomplex waar ondermeer een kinderdagverblijf in is gevestigd.

Andere boerderijen waarvan de oorsprong tot het landgoed zijn terug te voeren zijn onder andere Groot Steenbergen, Schoonhoven, Schoonhul en Het Zwitsers.

Van het landgoed Nergena zijn de volgende zaken nog terug te vinden:

  • De ‘Zonnewijzer van Nergena’ staat al afgebeeld op een tekening van Cornelis Pronk uit 1731. Na afbraak van het huis, kort na 1815, verhuisde hij met de familie Prins mee. Vandaag staat deze oude tijdmeter op het terrein van Groot Nergena aan de Dreeslaan 1. Dit gebouw is aangewezen als rijksmonument.
  • Twee bollen die ooit de toegang tot het Heerenhuis Nergena sierden, markeren nu de toegang tot Groot Nergena, Dreeslaan 1.
  • Deze twee bollen dienden als inspiratie voor de huidige Bennekomse vlag.
  • De overgebleven haardplaat is te bezichtigen in het Kijk en Luistermuseum te Bennekom.

Voor wie veel meer wil weten over dit landgoed:

  • Het boek “De duizendjarige geschiedenis van het landgoed “DE NERGENA” temidden van de polders van Wageningen en Bennekom”, geschreven door de landbouwkunig ingenieur J.J. Dijjkveld Stoll van het RIVRO uit 1968, website: https://edepot.wur.nl/431771
  • Nummer 109 van “De Kostersteen” van augustus 2009 en Nummer 169 van “De Kostersteen” van augustus 2024. Deze bladen zijn uitgegeven door de historische vereninging Oud Bennekom, zie website: https://oudbennekom.nl/kostersteen/

Het infobord “Landgoed Nergena” is onthuld op de Open Monumentendag, 14 september 2024.
Bewoners van het Binnenveld doneerden hun “Ede Doet” bonnen voor de financiering.

Enkele foto’s: